آزادی زنان ايرانى
همايش کانون بانوان ۱۳۱۴

اين عکس در سال ۱۳۱۴ خورشيدِی در محل کانون بانوان ايران نزديکی ميدان حسن آباد تهران برداشته شده است.  پشت اين عکس به خط  بانو نصرت تسليمِی مقدم (حکيمى) مادر بزرگم نام عده ای از بانوان در آن نوشته شده که بشرح زير ميباشد:

رديف ايستاده ، از راست بچپ:
يک –  نصرت تسليمی مقدم (حکيمى).  دو –  بدرالملوک بامداد.   سه – بانو علوى.  چهار-  اشرف نبوی (آسا) . پنج- مهربانو دنبلى. شش-  اختر کيا (کامبخش)

 رديف نشسته وسط:
يک – بتول همايون. دو – بانو غفارى. سه- اخترالملوک( آريانى ).  چهار- بانو هاجر (تربيت). پنج – ؟( حکمت). شش-  فخر عظما (عادل). هفت – فخرالشرف ؟

رديف نشسته بر روِی زمين:
يک –  منير افخم (افخمى).  دو-  بانو (رياضى). سه – مهر انور ؟.  چهار - ؟.  پنج – شمس الملوک (مصاحب).

نامهای داخل پرانتز، نام همسران اين بانوان ميباشد که نام خانودگی آنان در دسترس نيست. اميد واريم ديگران بيارِی برخيزند تا نامهای شناخته نشده کامل گردد.

در ژانویه ۲۰۱۴ تصادفا نام بانوان  را پیدا کردم:

رديف اول: از راست بچپ: نصرت تسليمی.  بدرالملوک بامداد.   بتول شیوایی. اشرف نبوی. مهربانو سپاهی.  اختر کیانوری (اختر کامبخش).
رديف دوم: بتول همايون احتشامی. فخر ایران غفارى. افسرالملوک آريایى.  هاجرتربيت.  تاج الملوک حکمت*.  فخر عظمی ارغون (فخر عادل). شاه بانو فخر
رديف سوم: منير افخم افخمى.  صدیقه رياضى. مهرانور سمیعی. عصمت الملوک دولتداد. شمس الملوک جواهرکلام (این اشتباه است چون شمس الملوک جواهر کلام نسل قدیمیتری بوده** - نوشته مادر بزرگم صحیحتر میباشد و این بانو شمس الملوک مصاحب بوده اند).
بانوانی که عضو هئیت مدیره بودند ولی موقع عکس برداری حضور نداشتند: پروین اعتصامی، پری حسام، قمر کیا، شمس الضحی نشاط میباشند.

 

* بانو تاج الملوک حکمت خواهر شادروان علی اصغر حکمت میبودند.

** در سال ۱۲۸۶، انجمن آزادی زنان در تهران تشکیل شد که اعضای معروف آن عبارت بودند از: صدیقه دولت آبادی، صفیه یزدی، شمس الملوک جواهرکلام، خانم مری پارک جردن که مبلغ مسیحی امریکایی بود، امریکایی دیگری به نام آنی استاکینگ بویس، تاج السلطنه و افتخارالسلطنه، دختران ناصرالدین شاه و عده ای دیگر. برخی همچون صدیقه دولت آبادی، در عین حال، عضو انجمن مخدرات وطن نیز بودند.

آوریل ۲۰۱۳
در یکی از مجله های اینترنتی حوزوی(!) بنام «پیام زن»  سال 1386 شمارۀ 185-184 اطلاعاتی تاریخی در مورد تشکیل این کانون به دست آوردم (مولف مقاله اشتباها اسم نصرت تسلیمی را «سلیمی» نوشته بوده):
در 22 ارديبهشت ماه 1314 به دعوت على‏ اصغر حكمت، وزير معارف وقت، عده‏اى از زنان در دارالمعلمات واقع در كوچه ظهيرالاسلام، خيابان شاه‏آباد (جمهورى اسلامى فعلى)، جمع شدند و مأموريت يافتند جمعيتى تشكيل بدهند و زير نظر وزير معارف، اساس‏نامه آن را تنظيم كنند و با حمايت دولت در جهت آزادى زنان از حجاب فعاليت نمايند. اين جمعيت كه بعد «كانون بانوان» ناميده شد، اساس‏نامه خود را به اين شرح اعلام كرد:
كانون بانوان ايران به رياست عاليه والاحضرت شاه دخت شمس پهلوى و معاضدت و مراقبت وزارت معارف براى اجراى مقاصد زير تأسيس مى‏شود:
1 . تربيت فكرى اخلاقى بانوان و تعليم خانه‏دارى و پرورش طفل، مطابق قواعد علمى به وسيله خطابه‏ها، نشريات، كلاس‏هاى اكابر و غيره؛
2 . تشويق به ورزش‏هاى متناسب براى تربيت جسمانى با رعايت اصول صحّى؛
3 . ايجاد مؤسسات خيريه براى امداد به مادران بى‏بضاعت، اطفال بى‏سرپرست؛
4 . ترغيب به سادگى در زندگى و استعمال امتعه وطنى؛
5 . اين كانون بر طبق ماده 587 قانون تجارت، شخصيت حقوقى دارد و رئيس آن نماينده كانون خواهد بود.
اعضاى هيئت مديره كانون عبارت بودند از: اشرف نبوى، اختر كامبخش، بدرالملوك بامداد، بتول شيوايى، مهربانو سپاهى، افسرالملوك آريايى، بتول همايون احتشامى، فخرايران غفارى، هاجر تربيت، قمر كيا، پروين اعتصامى، تاج ‏الملوك حكمت، منيرافخم افخمى، عصمت ‏الملوك دولتداد، شمس‏ الملوك جواهر كلام، فخرعظمى ارغون، شمس‏ الضحى نشاط، شاه بانو فخر، صديقه رياضى، مهرانور سميعى و نصرت تسليمى.

ژانویه ۲۰۱۴

 در 22 ارديبهشت 1314ﻫ . ش به اشاره اعلي‌حضرت رضاشاه کبير و با دعوت وزير معارف وقت ــ آقاي علي‌اصغر حکمت ــ عده‌اي از زنان فرهنگي، انتخاب و به محل دارالمعلمات و کوچه ظهيرالاسلام خيابان شاه‌آباد دعوت شدند. به آنها گفته شد که مأموريت دارند تا جمعيتي تشکيل بدهند و اساسنامه آن را به نظر وزير معارف برسانند. با حمايت دولت، پيشقدم نهضت آزادي زنان ايران باشند. اين جمعيت در جلسات بعد نام کانون بانوان را براي خود اختيار کرد. 

کانون بانوان ايران به رياست عاليه والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي و معاضدت و مراقبت وزارت معارف براي اجراي مقاصد ذيل تأسيس مي‌شود:

 کانون بانوان به دور از مداخله در امور سياسي و مذهبي شروع به کار کرد. هاجر تربيت به رياست آن انتخاب شد و با ايجاد مجالس سخنراني، نمايشها، کلوپهاي ورزشي، کتابخانه و کلاسهاي اکابر، به توسعه فعاليتهاي زنان پرداخت. 

در اين سند نيز هدف اصلي از ايجاد کانون بانوان، اين‌گونه بيان شده است: «مقصود اساسي جمعيت کانون بانوان از آغاز تأسيس، رفع حجاب بود و اعضاي آن که غالبآ مديران مدارس و مأمورين وزارت معارف هستند، در اين باب جديت زياد دارند و در مدارس دختران، رفع حجاب را ترويج نمودند.» 

 بنابراين، با وجود عدم تأکيد صريح در اساسنامه کانون، هدف از ايجاد آن در اين مرحله، زمينه‌سازي کشف حجاب يا چادربرداري بود. نکته‌اي که بدرالملوک بامداد نيز به صراحت بدان مي‌پردازد:

 ضمن ساير اقدامات [مواردي که در اساسنامه به آنها اشاره شده است] منظور اصلي، يعني ترک چادر سياه، متدرجآ پيشرفت مي‌کرد. به اين طريق که زنان عضو جمعيت، با راضي کردن خانواده‌هاي خود، يکي به يکي به برداشتن چادر مبادرت مي‌نمودند و در مجالس سخنراني، ساير بانوان را تشويق به ترک کفن سياه مي‌کردند. طوري که در هر نوبت از مجالس و اجتماعات کانون، عده تازه‌اي از بانوان بدون چادر حضور مي‌يافتند. در [حالي که] زنان فرهنگي در صف مقدم آنها بودند...

موسسه مطالعات تاریخ ایران: کانون بانوان ایران